// سید محمد سلیمانی //
چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران ثابت کرد که سینما در میان جلوه‌های گوناگون فرهنگ و هنر بیشترین جذابیت را برای نسل جوان امروز دارد و فرصت‌های به وجود آمده برای این نسل به واسطه توسعه کلاس‌های آموزشی و استقبال از کتاب‌های تخصصی سینمایی و در دسترس بودن تازه ترین تولیدات سینمای جهان در ژانرهای گوناگون، باعث شده است که هر سال به تعداد کسانی که موفق می‌شوند اولین فیلم کوتاهشان را بسازند افزوده می‌شود و کوتاه سازان با تجربه هم یا همچنان به تولید فیلم‌های کوتاه با استفاده از تجربه‌های گذشته خودشان ادامه می‌دهند یا این تجربه‌ها را به عنوان مقدمه‌ای برای ورود به سینمای حرفه‌ای و کارگردانی فیلم بلند به کار می‌گیرند .در هر دو صورت تولید فیلم کوتاه در سینمای ایران به ویژه در چند سال اخیر به لحاظ کمی رشد چشمگیری داشته است و برگزیده ای از آن ها در جشنواره‌های فیلم کوتاه تهران به نمایش درآمده‌اند. اتفاق مهمی که در عرصه تولید فیلم کوتاه در سینما ایران رخ داده است، رشد فنی و تکنیکی این سینما متاثر از سینمای بلند حرفه‌ای است .حالا دیگر فیلم کمتر فیلم کوتاهی را لااقل در بین فیلم‌های انتخاب شده برای نمایش در جشنواره فیلم کوتاه تهران می‌توان یافت که به لحاظ فنی و تکنیکی در سطح قابل قبول و استانداردی نباشد .حالا دیگر بسیاری از تصویربرداران ، تدوینگران، صدابرداران، صداگذاران و … در عرصه فیلم کوتاه خود به نام‌های شناخته شده در این عرصه تبدیل شده‌اند و حضور برخی از ایشان در یک پروژه می‌تواند ضامن موفقیت آن در مواجهه با مخاطبانی از طیف‌های گوناگون باشد. به همین نسبت با توجه به افزایش دستمزد نام‌های فنی در فیلم کوتاه ،هزینه تولید این قبیل آثار هم افزایش پیدا کرده است و تهیه کنندگان مستقلی که بخواهند بدون کمک تهیه کننده دولتی فیلم کوتاه بسازند باید قدرت ریسک پذیری بالایی داشته باشند .
در هر صورت ارتقای سطح فنی و تکنیکی فیلم کوتاه اتفاق مهم و خوشحال کننده است و نشان از حضور فیلم سازان جوان و مستعد در این عرصه دارد که نمونه‌هایی از آن ها در جشنواره چهل و یکم فیلم کوتاه تهران مشاهده شدندو اغلب هم جوایزی را به خود اختصاص دادند .اما در این بین با حذف تدریجی تهیه کنندگان مستقل فیلم کوتاه و گرایش اغلب فیلمسازان به تولید فیلم کوتاه با رعایت همه قواعد مرسوم فیلم بلند حرفه‌ای، رفته رفته موضوع ایده یابی و جدی گرفتن زیباشناختی اثر و سینمای شخصی به واسطه شتاب در تولید فیلم‌های کوتاه برای پایین آوردن هزینه‌ها و همین طور سهل الوصول شدن امکانات روز فیلم سازی و باز هم افزایش سرعت تولید در جایگاه نازلی قرارگرفته است.
سوای از چند اثر برگزیده که هر سال در جشنواره به نمایش در می‌آیند و استعدادهای جدیدی را به عرصه فیلم کوتاه معرفی می‌کنند ، بقیه فیلم‌ها یا بهتر است بنویسم اغلب فیلم‌ها ،مشکل ایده و مضمون و پرداخت یا پایان بندی دارند .خوشبختانه طرح مقوله تنوع ژانر در تولید فیلم کوتاه که در جشنواره فیلم کوتاه تهران کلید خورد، موجب شد که بسیاری از ژانرهای مغفول مانده در تولید فیلم کوتاه از جمله کمدی، فانتزی ، راز آلود، وحشت و …مورد توجه فیلمسازان به ویژه فیلمنامه نویسان قرار بگیرد و تولید فیلم کوتاه از انحصار فعالان در عرصه تولید فیلم‌های کوتاه با مضامین واقع‌گرای اجتماعی خارج شده و حتی مضامین تاریخی هم دستمایه تولید فیلم کوتاه قرار بگیرند. موضوع تنوع ژانر در جشنواره چهل و یکم یک مقوله تخصصی و درخور تامل بود که بحث‌های جدی و فرامتنی در خصوص آن به ویژه در جلسات نقد و بررسی فیلم‌ها توانست خود به عنوان یک کلاس آموزشی موضوع کیفیت و شناخت اصول و قواعد پرداختن به ژانر را به بحثی جدی و فراگیر در جشنواره چهل و یکم تبدیل کند.
نمایی از جشن هنر
اگرچه معتقدم تولید فیلم کوتاه باید همچنان به عنوان یک پدیده مستقل در سینمای ایران مطرح باشد ولی رفته رفته باید به نگاه حرفه‌ای در این عرصه هم نزدیک شویم و امکان نمایش عمومی برای آثار عرضه شده را هم فراهم کنیم .حتی اگر نگاه به این مقوله نوعی دستگرمی برای ورود به عرصه تولید فیلم حرفه‌ای هم باشد، تجربه ژانرهای گوناگون در تولید فیلم کوتاه می‌تواند برای تنوع ژانر در تولید فیلم بلند هم زمینه سازی کند. عنصر تخیل و فانتزی در فیلم کوتاه که سال‌هاست در سایه ژانرهای دیگر قرار داشته است در جشنواره چهل و یکم به عنوان یکی از موضوع‌های مهم و پرتکرار در جدول مضامین آثار به نمایش به چشم می‌خورد و شاهد تولید فیلم‌های استانداردی در ژانرهای تخیلی و فانتزی بودیم.در عرصه فیلم های کمدی – فانتزی هم شاهد تجربه های در خور تاملی همچون «جشن هنر »، «بهش می گن منمنداس»و …بودیم .
اما سینمای اجتماعی به رغم تلاش برخی فیلمسازان برای پرداختن به ژانر ها و مضامین متفاوت ، همچنان پر طرفدارترین ژانر در بخش مسابقه ملی ایران بود و جایزه بهترین فیلم جشنواره هم به یکی از شاخص‌ترین آثار این ژانر یعنی «زیر سایه بلوط »تعلق گرفت ، اثری دشوار که نمادی از تلاش انسان برای حفظ حیات در شرایط دشوار طبیعی بود. همراه با یک پیام موثر اجتماعی – فلسفی درباره انتخاب یک مرد جوان بین نجات جان پدر سالخورده یا زن و فرزند در بطن دشوارترین و خطرناک ترین شرایط طبیعی. تصمیمی که مرد می‌گیرد ، یک مفهوم واقع‌گرای اجتماعی را با تفکری فلسفی و ماورایی پیوند می‌زند .رشد درخت بلوط در جایی که بدن نیمه جان پدر در گودال سرپوشیده رها شده است و حکایت پلنگی که از زبان پدر روایت می‌شود و عاقبت در تصویری فکر شده همچون تابلوی نقاشی در پایان اثر در مقابل نگاه مخاطب قرار می‌گیرد، پایانی دقیق و سنجیده را برای اثری ارزشمند و پر زحمت رقم می زند.
درعرصه فیلم‌های واقع‌گرا هم نمایش اثری همچون «دادرسی» که به درستی در فهرست برگزیدگان جشنواره امسال قرار گرفت، نشان از ظهور فیلم سازی داشت که سینمای معمایی و پرتعلیق را خوب می‌شناسد و می‌تواند در حد و اندازه‌های راوی یک اثر قصه گوی حرفه‌ای ، مخاطبش را با خود همراه کند .
«لیمو از همه چیز خبر داشت» به عنوان فیلمی اجتماعی با پلان سکانس‌های طولانی و مضمونی که یک اتفاق رایج در محیط های روستایی را دستمایه قرار داده بود ، در رده آثار اجتماعی قوم نگارانه ، تحلیلی عام شمول از درد جانکاه مادر در سخت‌ترین شرایط زیستی ارائه می‌کند و مخاطبانش را در اوج درامی تلخ با خود همراه می‌سازد .
«تونل » در واقع نگاهی تجربی به مقوله زیستن با خیال آدم‌های از دست رفته و ایجاد دنیای واقعی با کنار هم گذاشتن قطعاتی از یک پازل است.
فیلم‌های پس از پدر، سر ،تاری، تنها کنار هم، جوجه رنگی، مرخ ،۱۳ سالگی و… دیگر آثار شاخص اجتماعی و تاریخی بودند که به گمان نگارنده باید در مجالی جداگانه و بیشتر به آن ها پرداخت.
برگزاری موفق نشست های تخصصی و جلسات نقد و بررسی
در روزهای برگزاری جشنواره با استفاده از فرصت کم نظیر گردهمایی فیلمسازان و علاقه مندان در محل برگزاری جشنواره ، جلسات تخصصی به شکل آموزشی و کارگاهی برگزار می‌شد. امسال این جلسات با انتخاب سرفصل‌های مهمی مثل «فیلم ساختن» ، «نساختن »قواعد ژانر و … بسیاری از نظریه‌های رایج و پذیرفته شده عرصه فیلم کوتاه را به چالش کشید و مجالی مغتنم برای بحث درباره موضوعات کمتر بیان شده در نشست‌های تخصصی سینمایی به ویژه برای نسل جوان علاقه مند پدید آورد. همچنین شاهد برگزاری یکی از موفق ترین مجموعه نشست‌های نقد و بررسی فیلم‌های بخش مسابقه در جشنواره فیلم کوتاه تهران بودیم .استقبال چشمگیر از برپایی این نشست‌ها هم نشان داد که برگزارکنندگان جشنواره در سال‌های آتی باید به فکر اختصاص سالن‌های بزرگ برای برپایی جلسات نقد و بررسی باشند.
چهل و یکمین جشنواره فیلم کوتاه تهران در شرایطی که به کار خود پایان داد که کیفیت عمومی آثار به نمایش در آمده و همچنین آثار برگزیده نشان از حضور نسل جدید علاقه مند است که در کنار افزایش دانش سینمایی خود نیاز به ارتقای دانش اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ادبی را به درستی تشخیص داده است .برآیند این تلاش در آثار تولیدی امسال دیده شد و انتظار می‌رود در سال‌های آینده شاهد رشد ایده یابی و پرداخت مضامین همراه با ارتقای سوادعمومی فعالان در عرصه تولید فیلم کوتاه باشیم.