/ سید محمد سلیمانی /
با وجود آنکه جشنواره سینماحقیقت امسال نتوانست از همه ظرفیت‌های سالانه فیلم مستند ایران استفاده کند و فقط بخشی از تولیدات یکساله مستندسازان روی پرده رفت و مورد قضاوت قرار گرفت ،ولی با این همه در یک نگاه منصفانه و به دور از نق زدن های رایج ،اغلب آثار به نمایش درآمده توانستند نمایندگان شایسته‌ای برای گونه های مختلف و متعدد فیلم مستند در سینمای ایران باشند.
« کشیم عاشق » ، «عزیز » ، «دنیای وحشی زاگرس»، « سه نهزارم » ، «غیرمسکونی » و چند مستند بلند و کوتاه دیگر که بهترین های جشنواره مستند امسال بودند، نشان از ظهور استعدادهای درخور تامل در عرصه مستند امروز ایران داشتند و اگر چه متاسفانه هیچ کدام از این آثار حتی پس از برگزیده شدن در فهرست آثار نمایش آنلاین جشنواره قرار نگرفتند و آنچنان که باید دیده نشدند ولی می‌توان امیدوار بود با قرار گرفتن در پکیج های ویژه و ارائه در وی او دی ها یا نمایش در گروه هنر و تجربه و تلویزیون بتوانند مخاطبان واقعی خود را پیدا کرده و حتی به لحاظ اقتصادی به موفقیت چشمگیری دست یابند .
سینمای مستند ایران همچنان که در گزارش سال گذشته از جشنواره پانزدهم به آن اشاره کردم به لحاظ فنی و تکنیکی متاثر از ارتقای سطح فنی سینمای ایران در عرصه فیلم بلند و کوتاه ، همچنان مسیر رشد را طی کرده و اغلب مستند های امسال به لحاظ فنی در مرتبه قابل قبولی قرار داشتند .تصویر برداری ، موسیقی و تدوین اغلب این آثار در حد مستند های حرفه‌ای بود که اگر چه به لحاظ استفاده از عوامل حرفه ای فعال در این زمینه هزینه های تولید را افزایش داده بود ولی با توجه به اینکه قرار است سینمای مستند ایران با اتخاذ روش‌هایی تازه برای نمایش عمومی و ارتباط با مخاطبان برنامه ریزی های راهبردی تری داشته باشد ، به نظر می رسد با ارتقای سطح تکنیکی و حرفه‌ای اثار می توان امیدوار بود که مستندهای برگزیده سینمای مستند ایران بتوانند در عرصه نمایش عمومی ضمن جبران هزینه های تولید ، به سود اقتصادی مناسبی هم دست یابند .در این بین، تلاش تهیه کنندگان دولتی و بخش خصوصی برای تولید و عرضه حرفه ای آثار می‌تواند چشم‌انداز روشنی را فرا روی اقتصاد سینمای مستند ایران قرار دهد.
مضمون یابی هوشمندانه و جسارت در پرداختن به مضامین متنوع اجتماعی ، همچنان یکی دیگر از ویژگی‌های مستند های برگزیده چند سال اخیر است .تمرکز مستندسازان پرتلاش و جستجوگر همچنان روی کشف و زوایای پنهان در زندگی اجتماعی امروز ایرانیان و تلاش برای همراهی با زندگی کسانی است که برای نزدیک شدن به آن ها و به تصویر کشیدن آنچه که از نگاه بسیاری از مخاطبان دور مانده است ، باید بسیار کوشید.
جلب اعتماد اعضای یک خانواده سختی کشیده و به ویژه شخصیت های اصلی در مستند «عزیز» و دختران معتاد در «خونه مامان شکوه »و غیره ، بدون آنکه حضور مستندساز و دوربین جستجوگرش احساس شود، باعث شده که تصاویر مستند در همنشینی ساده اما باشکوه و تاثیرگذار حرفشان را بزنند و راوی صادق لحظه های زندگی باشند .
در عرصه مستند های پژوهشی با بن‌مایه‌هایی از شاعرانگی بر بستر حفظ محیط زیست از مدت‌ها قبل شاهد اثر تازه ای در عرصه سینمای مستند ایران نبودیم و «کشیم عاشق» توانست جای خالی این قبیل مستند ها را به خوبی پر کند. مستندساز به بهانه پرداختن به زندگی پر مخاطره پرنده ای کمیاب ، آنچنان از قابلیت‌های شاعرانگی یک زوج پرنده در محیط پر خطر بهره گرفته بود که حس خوب تماشای آن تا مدت ها از ذهن مخاطب بیرون نخواهد رفت. متن پر مغز و شاعرانه اثر با همراهی تصاویر زیبا و پر شکوه از محیط زیست پرنده و خطراتی که تهدیدش می‌کند، یکی از بهترین بهترین مستند های شاعرانه محیط زیستی سالهای اخیر را به کارنامه سینمای مستند ایران افزوده است .
در مستند حیات وحش «دنیا ی وحشی زاگرس »که انتخاب مناسبی برای افتتاحیه جشنواره به شمار می‌آمد ، قابلیت‌های مستندسازان ایرانی در پرداختن به مستند های حیات وحش به خوبی جلوه گر می شد. استفاده از ابزارهای نوین در مستند های حیات وحش و صرف وقت و هزینه برای نزدیک شدن به زندگی طبیعی حیوانات ساکن زاگرس این مستند را در رده آثاری قرار می دهد که می‌تواند پخش بین المللی موفقی هم داشته باشند .
اما فقر مستند های پرتره در جشنواره امسال که به احتمال زیاد ریشه در ارائه نشدن برخی آثار به جشنواره امسال داشت ، از ویژگی های چشمگیر آن بود .علی موسیو و امین الضرب دو مستند پروژه مهم جشنواره امسال به تعبیری تنها پرتره های جشنواره امسال نشان داد که کاهش تعداد این نوع مستند ها به واسطه جذابیت‌های منحصربه فرد ای که دارند می تواند آسیبی برای جشنواره فیلم مستند تلقی شود.
مستند هایی که شخصیت اصلی شان در محیط های بکر طبیعی روزگار می‌گذرانند و هر یک معمولاً با شخصیت های دور و نزدیک پیرامونشان با تنش هایی مواجه می‌شوند همواره جایگاه ویژه ای در جشنواره فیلم مستند حقیقت داشته اند. امسال هم دو فیلم شاخص این گونه از مستندها «کوهستانی بی صدا» و« اسپانک» با ساختار حرفه‌ای مورد توجه مخاطبان جشنواره قرار گرفتند و کارنامه جشنواره در این گونه پرطرفدار مستند هم پربار بود.
در مستند های برگزیده جشنواره امسال رویکرد آشکار مستندسازان به جدی گرفتن ساختار زیباشناختی تصویر و قاب بندی های فکری شده و دقیق در عرصه کارگردانی نشان از آن داشت که رواج ابزار دیجیتال در مستندسازی امروز که در مقاطعی با سرعت بخشیدن به مراحل تولید، قاب بندی مناسب و توجه به ساختار وضعیت زیباشناسانه را به حاشیه برده و به ویژه مستندهای شخصیت محور را به مجموعه ای از نما های یک دست ، تکراری و فاقد قابلیت های زیبا شناختی بدل کرده بود ، حالا بیشتر در خدمت ارتقای سطح فنی و تکنیکی آثار قرار گرفته و مستندسازان با انگیزه‌ای که شناخت کافی از اهمیت تصویر در سینمای مستند دارند ، همانند فیلمسازانی چون کامران شیردل ، منوچهر طیاب و دیگران با ابزار آنالوگ مستند های به یاد ماندنی می ساختند، برای تصویر در آثارشان ارزش قائل شده و با جدی گرفتن مقوله کارگردانی در کنار بحث پژوهش ، تصویربرداری و تدوین، مستند های های مهمی را به کارنامه مستندسازی در ایران اضافه کرد ند.
گفتار متن و پژوهش در جشنواره شانزدهم همانند دوره‌های اخیر جشنواره جایگاه مهم و شایسته ای داشت و تقریبا همه آثار پژوهشی جشنواره امسال مقوله پژوهش و گفتار متن را در مقدوراتشان جدی گرفته بودند که نتیجه اش تولید مستند های ارزشمندی همچون «کشیم عاشقم » ، اپوش» ، «سه نهزارم» ، « شهر گمشده» ، « علی موسیو» ، «امین الضرب » و غیره بود .
بدون تردید چنانچه همه تولیدات یک سال اخیر به جشنواره امسال عرضه شده و به بخش های اصلی جشنواره راه می‌یافتند ، با توجه به کیفیت آثار به نمایش درآمده در جشنواره شانزدهم ، این جشنواره به یکی از از دوره های استثنایی جشنواره سینما حقیقت تبدیل می شد . اتفاقی که به اعتقاد نگارنده در بخش مسابقه شهید آوینی به دلیل کامل بودن مجموعه آثار ارائه شده به جشنواره رخ داد و بخش شهید آوینی در جشنواره امسال در مقایسه با دوره‌های گذشته در زمینه مضمون یابی و کارگردانی در جایگاه ویژه ای قرار داشت. شانزدهمین جشنواره سینما حقیقت باهمه دشواری های خاصی که بر گزار کنندگاش با آن مواجه بودند، به شکلی آبرومند برگزار شد و برپایی دقیق و منظم نشست ها که وجوه کاربردی جشنواره را تقویت می کرد، به همراه اطلاع رسانی به موقع و حرفه ای برنامه ها ،جایگاه این جشنواره را در میان موفق ترین جشنواره های سینمایی ایران حفظ کرد.