/سید محمد سلیمانی/
در سال‌های اخیر که فرصت و مجال نوشتن درباره جشنواره سینماحقیقت و چشم انداز سینمای مستند ایران برایم فراهم بوده است ، بارها به بهانه‌های مختلف نوشته ام که جشنواره فیلم مستند به عنوان تنها امکان نمایش متمرکز آثار برگزیده یک سال سینمای مستند ایران به ویژه در دهه اخیر، تاثیر آشکاری بر ساختار سینمای مستند ایران داشته است ؛ تاثیری به مراتب بیشتر از آنچه که جشنواره های فیلم کوتاه ، کودک و نوجوان و حتی فجر داشته اند .
به دلیل ماهیت سینمای مستند که به نوعی می‌تواند یا باید آیینه تمام نمای تحولات اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی پیرامونی مستند ساز باشد ، قرار گرفتن مجموعه‌ای از تولیدات برگزیده یک سال سینمای مستند در برابر دیدگان صاحب نظرانی که شاید امکان تماشای پراکنده این قبیل آثار را در طول سال نداشته باشند ،این امکان را به ایشان می‌دهد که برای بررسی چشم انداز سینمای مستند ایران مصادیق درخور تاملی را برای قضاوت در اختیار داشته باشند و اگر دایره شمول مخاطبان سینمای مستند را وسیع تر کنیم، مخاطبان عام سینمای مستند باز هم در روزهای برگزاری جشنواره در کنار نظرات منتقدان و مخاطبان مسیر آینده مستندساز و مستند سازی در سینمای ایران را تعیین می‌کنند .در این بین ، سهم ممیزی‌ها و نظارت‌های دولتی را هم باید در نظر بگیریم که اتفاقاً بازهم در روزهای برگزاری جشنواره بیشتر از سایر مقاطع جلوه گر می‌شود .
پس از شیوع ویروس کرونا و جدی تر گرفته شدن نمایش برخط فیلم‌های جشنواره مستند سینما حقیقت ، این امکان در اختیار همه علاقه مندان سینمای مستند در سراسر ایران قرار گرفت که مخاطبان این جشنواره باشند و به همین نسبت هم امکان دیده شدن فیلم مستند از طریق شرکت در جشنواره باز هم نسبت به گذشته بیشتر شد. استقبال مخاطبان ، منتقدان و هیات داوران جشنواره سینما حقیقت از مستندهای اجتماعی و بعد، مستند های زیست محیطی ، قوم نگارانه و پرتره در جشنواره سینماحقیقت در سال های اخیر باعث شد که تولید این گونه از مستندها به طرز چشمگیری افزایش یابد .در این بین مستند سازان با تجربه و جوان ترهای با استعداد ، هر سال تعدادی فیلم خوب و متوسط در این ژانر تولید می‌کنند که ابتدا در جشنواره فیلم مستند به نمایش در می آیند و بعد ، از طریق پلتفرم ها یا شبکه مستند صداو سیما امکان نمایش عمومی پیدا می‌کنند .در این بین جوایز جشنواره سینما حقیقت و نحوه استقبال مخاطبان از نمایش عمومی برخی آثار مسیر پیش روی مستندسازان در ایران را مشخص کرده است.
نمایش مستندهای برگزیده ای همچون احتضار، استخوان‌های شکسته، ایست وود ، برف گیر ، چهره‌پرداز، دبستان پارسی ، ساموئل خاچیکیان یک گفتگو ، سمفونی حمید مخمل ، هنگامه ارکستر مجلسی سارها به رهبری قباد شیوا ، یکی از رویاهای من و غیره در جشنواره امسال سینما حقیقت نشان داد که سینمای مستند مشغول استفاده از پتانسیل ها و قابلیت های بالای مستندسازان جوان و با تجربه است و تولید مستند خوب فقط در اختیار چند نام مشخص حمایت شده از سوی نهادهای دولتی نیست .درست است که مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی همچنان مهم ترین تهیه کننده فیلم های برگزیده سینمای مستند ایران است ، ولی فراموش نکنیم که در اوضاع و احوال کنونی اقتصادی و متکی نبودن بیشتر مستند های تولید شده بر درآمد اکران ، نهادهای رسمی و دولتی باید بتوانند از تولید مستند های خوب با پژوهش های قوی در عرصه پرتره ، مستندهای اجتماعی و غیره حمایت کنند تا چرخه اقتصادی تولید فیلم مستند متوقف نشود .در این بین ، تنها نکته‌ای که باید مورد تاکید قرار گیرد ، ضرورت نگاه عادلانه و به دور از هرگونه تبعیض به طرح‌های ارائه شده به تهیه کنندگان دولتی و به ویژه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است که بدون تردید رضایتمندی قاطبه مستندسازان و به ویژه جوانان مستعد را فراهم خواهد آورد .جشنواره سینما حقیقت امسال در پردیس چهارسو که دیگر به مکانی خاطره انگیز و دوست داشتنی برای گردهم آمدن مستندسازان و ایجاد مجالی برای گپ و گفت های کاربردی اهالی مستند ، اهالی رسانه و متولیان سینمای مستند تبدیل شده است ،برگزار شد و همچنان هم جایگاه خود را به عنوان مهم ترین اتفاق سینمای مستند ایران حفظ کرد .
بر پایی منظم و موفق جلسات نمایش فیلم ، معرفی ها و نقد و بررسی ها و اطلاع رسانی مداوم و به موقع تیم روابط عمومی و اجرایی جشنواره و حضور همیشگی دبیر در محل برگزاری و گفتگو با سینماگران و تهیه کنندگان عرصه سینمای مستند باعث شد که تعداد زیادی مستند کوتاه ، بلند و میان مدت ایرانی و خارجی در سالن‌های مختلف به نمایش درآیند و اگر مخاطب پیگیر به دنبال تصویر روشنی از مستندسازی در یک سال سینمای ایران بود ، می توانست حداقل ۸۰ درصد آثار درخور تامل یک سال اخیر را در سالن‌های مختلف جشنواره به تماشا بنشیند .البته نمایش تک سانسی فیلم ها در روزهای برگزاری جشنواره باعث می‌شد که مخاطبان پیگیر نتوانند به تماشای همه فیلم های مورد نظرشان بنشینند ولی با توجه به زمان و مجال محدود برگزاری جشنواره در شرایط خاص کرونایی ، گویا چاره دیگری هم نبود .نگارنده هم برای به دست آوردن چشم‌اندازی روشن از سینمای مستند در یک سال سینمای ایران ، تعدادی از مستندهای خوب بخش بین‌المللی را از دست داد که امیدوارم نمایش‌های ویژه‌ای برای برگزیده مستند های ایرانی و خارجی جشنواره به زودی از سوی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تدارک دیده شود.
تنوع مستند های ارائه شده به جشنواره امسال از مهم‌ترین ویژگی‌های آن بود که نشان می داد مضمون یابی در عرصه سینمای مستند ایران رفته رفته به یکی از اصول بنیادین ارائه مستند خلاق و پرمخاطب تبدیل شده است. ضمن اینکه اغلب مستند های ارائه شده در بخش مسابقه جشنواره امسال به ویژه در عرصه مستند های بلند و میان مدت، به لحاظ فنی و تکنیکی متناسب با رشد تکنولوژیک سینمای ایران در عرصه فیلم سینمایی ، به جایگاه درخور تأملی رسیده است و بیش از پیش شاهد رشد تکنیکی در عرصه فیلمبرداری و تدوین هستیم . مستندهایی همچون احتضار، استخوان‌های شکسته، برف گیر ، چهره پرداز ،دبستان پارسی ، کنترپوان ، هنگامه ارکستر… و از این قبیل که مخاطبان بسیاری هم داشتند ، سینمای مستند ایران را در آستانه دستیابی به موقعیتی قرار داده است که علاوه بر جذب مخاطبان داخلی ، تماشاگران بین‌المللی بسیاری هم داشته باشد. به نظر می رسد حالا دیگر در موقعیتی هستیم که حتی توقع درآمد زایی از طریق پخش بین‌المللی مستندهای ایرانی هم دورازذهن نیست به شرط آنکه بتوانیم با فراگیری قواعد بازی در این عرصه و شرکت در بازارهای فیلم بین المللی معتبر ، سینمای مستند ایران را به متقاضیان بین المللی نشان دهیم. شور بختانه به دلیل شرایط کرونایی و پاندمی کویید ، جشنواره مستند سینما حقیقت در دو سال اخیر نتوانسته مهمانان خارجی معتبر را به محل برگزاری جشنواره بیاورد .ولی بدون تردید ،این پایان راه نیست و می‌توان برای سال و سال های آینده برنامه ریزی مدونی برای دعوت از مهمانان خارجی سرشناس داشت و بازار فیلم هم بار دیگر به بخش‌های ثابت جشنواره اضافه شود.
به نظر می‌رسد برگزاری موفق پانزدهمین دوره جشنواره فیلم مستند سینما حقیقت که در کنار تلاش برای انتخاب مستند های برگزیده سینمای ایران ، مرهون مدیریت و اجرای کم نقص آن بود ، می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد فضا و موقعیتی شود که نمایش متمرکز و پرتعداد فیلم مستند به زمان برگزاری جشنواره محدود نشده و با استفاده از قابلیت های نمایش آنلاین آثار ، لااقل فیلم های برگزیده جشنواره امکان نمایش وسیع تر در سراسر ایران را داشته باشند . بدون تردید با نمایش بیشتر آثار برگزیده سینمای مستند ایران می‌توان علاوه بر پاسخگویی به نیازهای علاقه مندان سینمای مستند ، زمینه را برای جذب مخاطبان جدید و بالا بردن دانش سینمایی علاقه مندان فراهم آورد .