/ سید محمد سلیمانی /
سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان امسال هم به دلیل شرایط وخیم کرونایی به جای اجرای متمرکز در اصفهان، در تهران و اصفهان برگزار شد تا چراغ این جشنواره فیلم پرسابقه ایرانی که در مقاطعی به ویژه در زمان برگزاری متمرکز در اصفهان به یکی از جشنواره‌های مهم و پر مخاطب بین المللی در عرصه سینمای کودک و نوجوان تبدیل شده بود ، خاموش نشود.
پیش از ورود به بحث برگزاری جشنواره و ساختار قالب فیلم های شرکت کننده در جشنواره امسال لازم است به این نکته اشاره کنم که به گمان نگارنده که سال ها تجربه حضور در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان را داشته است ، در صورت ریشه کن شدن ویروس کرونا و بازگشت به شرایط عادی ، ضروری است که جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان بار دیگر به طور متمرکز در شهر اصفهان برگزار شود تا هم در عرصه بین‌المللی و هم در بین رسانه‌های داخلی بازتاب و تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد. تمرکز در برگزاری جشنواره همیشه و طی سال‌های گذشته جواب داده و در کنار هم بودن مهمانان به ویژه سینماگران و اهالی رسانه موجب برپایی جلسات و نشست های مهم و کاربردی در عرصه سینمای کودک و نوجوان شده است .
با یادی از شادروان فرشته طائرپور که همواره پای ثابت جلسات و نشست های با کیفیت و تاثیرگذار آسیب‌شناسی سینمای کودک و نوجوان در اصفهان بود، اشاره ای دارم به دوران طلایی برگزاری جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان در دهه ۷۰ و ۸۰ . به گمان من عامل اصلی رقم خوردن دوران طلایی سینمای کودک و نوجوان هم در این سال‌ها حضور پرشور مخاطبان سینمای کودک در اصفهان و تقریباً تمام فعالان این عرصه به طور متمرکز در روزهای برگزاری جشنواره بود که این امکان را به ویژه به اهالی رسانه شامل خبرنگاران نویسندگان و منتقدان می داد که ارزیابی کلی و جامعی از اوضاع و احوال آن سال های سینمای کودک و نوجوان داشته باشند. ضمن اینکه بر پایی جلسات کاربردی و باکیفیت آسیب‌شناسی سینمای کودک و نوجوان در محل برگزاری جشنواره ، به خوبی نقشه راه اعتلای سینمای کودک را در اختیار فعالان این عرصه قرار می‌داد و تأثیر بحث‌های مطرح شده در این نشست ها به خوبی در تولیدات سال بعد سینمای کودک ایران مشهود بود .حضور مهمانان سرشناس خارجی و شرکت در نشست ها و کارگاه ها ، دیگر ویژگی برگزاری مستمر جشنواره فیلم‌های کودک در اصفهان بود.
نمایی از بام بالا
نگارنده به یاد دارد که حتی وقتی جشنواره برای چند سال به کرمان و همدان کوچ کرد، اگرچه برپایی جشنواره به لحاظ اجرایی به واسطه کم تجربگی برگزارکنندگان جدید با مشکل مواجه شد ، ولی باز هم حضور متمرکز جشنواره در یک شهر به عنوان پایگاه اصلی ، خللی در برپایی نشست‌های با کیفیت همیشگی ایجاد نکرد و جشنواره فیلم‌های کودک و نوجوان در کنار نمایش فیلم های یکساله کودک بار دیگر جلسات و نشست ها را جدی گرفت و به نتیجه رساند . متأسفانه در دو سال اخیر برپایی جشنواره به صورت غیر متمرکز در تهران و اصفهان تجربه چندان موفقی نبود اگرچه تلاش بسیاری برای گردآوری و نمایش فیلم‌های یک سال کودک و نوجوان صورت گرفت و در جلسات نقد و بررسی فیلم ها هم به نکات مهمی درباره چگونگی تلاش برای ایجاد رونق و شکوفایی مجدد در عرصه سینمای کودک اشاره شد ولی آشکارا به دلیل متمرکز نبودن جشنواره در یک شهر و برگزار نشدن نشست‌های تخصصی با کیفیت دهه‌های ۷۰ و ۸۰ با حضور فعالان تأثیرگذار سینمایی کودک و نوجوان نتایج کاربردی جشنواره ای در اندازه‌های جشنواره کودک به طور کامل محقق نشد .بدون تردید برگزارکنندگان جشنواره به ویژه با توجه به دستاوردهای دوره‌های گذشته، خودشان بهتر و بیشتر از هرکسی می‌دانند که بر پایی جشنواره به طور مستمر در اصفهان می‌تواند به مراتب تاثیر بزرگ تر و کاربردی تری از برپایی آن در دو شهر با شرکت کنندگان و مهمانان متفاوت داشته باشد.
بدون تردید پس از ریشه کن شدن ویروس کرونا جشنواره بار دیگر به روال سال‌های گذشته در اصفهان برگزار شده و برای برپایی نشست‌های آسیب‌شناسی با حضور سینماگران باتجربه و نویسندگان و منتقدان برنامه‌ریزی اصولی صورت خواهد گرفت .در جشنواره امسال فیلم های بخش مسابقه ملی در دو بخش فیلم‌های بلند داستانی در تهران و اصفهان به نمایش درآمدند و جلسات نقد و بررسی فیلم های بلند بخش مسابقه ملی هم در سینما فرهنگ که خانه این جشنواره در تهران به شمار می‌آمد برگزار شد .امسال مجریان جلسه نقد و بررسی از بین روزنامه‌نگاران و منتقدان حاضر در جشنواره انتخاب شدند که در نوع خود اقدام شایسته‌ای از سوی روابط عمومی جشنواره به شمار می‌آمد و به نسبت سال گذشته استقبال بیشتری هم از این نشست‌ها به عمل آمد. فقط و فقط جای نشست‌های تخصصی آسیب شناسی سینمای کودک و نوجوان با حضور فعالان این عرصه خالی بود که البته مجریان جلسات با توجه به پشتوانه رسانه ای خود سعی می‌کردند در خلال برگزاری جلسات نقد و بررسی سوالاتشان را به گونه ای طرح کنند که به نوعی معضلات و مشکلات سینمای کودک نیز در گفت و گو با سینماگران حاضر در جشنواره بررسی شود. نمایش بیش از ۱۷ فیلم بلند داستانی در بخش مسابقه ملی جشنواره ۳۴ نشان از افزایش کمی فیلم های سینمایی کودک و نوجوان به نسبت سال گذشته داشت. البته فراموش نکنیم که تعدادی از فیلم‌های داستانی این بخش در رده محصولات صدا و سیما به شمار می‌آمدند و نمی شد آن ها را در ردیف آثار بلند حرفه ای جشنواره ارزیابی کرد.
با مشاهده آثار حرفه ای بخش مسابقه ملی جشنواره امسال می‌توان به این نتیجه رسید که به دلیل اکران ناموفق و فاقد برنامه بسیاری از آثار سینمای کودک و نوجوان در سال‌های اخیر تولید فیلم هایی با قابلیت‌های تجاری برای جذب مخاطب عام سینمایی کودک در ایران متوقف شده است. فعالان بخش خصوصی در این عرصه سالانه یک یا دو فیلم با هدف داشتن گیشه موفق تولید می‌کنند که امسال هم دو فیلم شهر گربه ها و بام بالا با هدف جذب مخاطب گسترده در عرصه سینمای کودک تولید شده بودند که البته باز هم به لحاظ کیفی فاصله بسیاری با آثار پرفروش سینمای کودک در دوران طلایی آن داشتند .گویا ارتقای فنی و تکنیکی سینمای ایران در عرصه فیلمبرداری ، طراحی صحنه و لباس و غیره هنوز نتوانسته تاثیرات خود را در سینمای کودک به ظهور برساند .به همین دلیل هم هر دو فیلم تجاری جشنواره امسال در مقایسه با اوضاع فنی کنونی سینما حرف چندانی برای گفتن نداشتند که این هم نشان‌دهنده وارد نشدن سرمایه کافی به سینما و احتیاط سرمایه‌گذاران در این عرصه بوده است. یعنی اغلب تهیه کنندگان بخش خصوصی هنوز هم اعتقاد و اعتمادی به استقبال مخاطبان ندارند و ترجیح می دهند با هزینه کمتر- که به کیفیت فنی ضعیف فیلم های سینمای کودک منجر شده است – در این عرصه با ریسک کمتری فیلم بسازند .
شهر گربه ها صرف نظر از ضعف‌های فیلمنامه و نگاه آشکار سیاسی به مضمون به لحاظ فنی و تکنیکی هم با همان احتیاطی که ذکرش رفت به میدان آمده و البته در همین حد هم باید از مخاطبان خود انتظار داشته باشد .در« بام بالا »هم ضعف فیلمنامه و افت منحنی کشش اثر از میانه‌های آن تا پایان ، معضلی اساسی است که مخاطبان مشکل پسند این روزهای سینمای کودک و نوجوان را راضی نمی‌کند و به این ترتیب آثاری که عامل تخیل و فانتزی را بستر اصلی خود قرار داده بودند ،به دلیل ضعف های تکنیکی به سرانجام درخور نرسیدند.
اما آثاری که نقطه مقابل فیلم های فانتزی و تخیلی بودند ،یعنی آثاری واقعگرا که غالبا هم در شهرستان‌ها تولید شده بودند، اگرچه فیلمنامه های بهتر با فرم و قالبی متناسب داشتند ولی باز هم بیش از آنکه به فکر نو آوری و تلاش برای جذب مخاطب باشند، سعی می‌کردند در ادامه موفقیت این قبیل آثار در چند دوره اخیر جشنواره فیلم کودک و نوجوان به طرح نام خود در جشنواره بپردازند .غافل از اینکه مشکل بزرگ سینمای کودک و نوجوان ایران مقوله مخاطب و اکران است. به تعبیر بهتر سینمای کودک و نوجوان از فیلم هایی درباره کودک و نوجوان اشباع شده که معمولاً هم راهی به پرده سینما پیدا نمی‌کنند و هنوز هم بسیاری از آن ها به نمایش عمومی در نیامد ه و عجیب آن که سازندگان آنها باز هم فیلم جدید می سازند و چرخه تولید متوقف نمی‌شود !
در جشنواره امسال شاهد نمونه های دیدنی در عرصه سینمای واقع گرا بودیم که توانستند برای مخاطبان نوجوان و بزرگسال هم جذاب باشند به شرط آنکه شرایط مناسب برای اکران داشته باشند. چنانچه بخواهیم هر دو نوع سینمای واقع گرا و فانتزی را در سینمای کودک و نوجوان در کنار هم داشته باشیم ، باید بتوانیم برای اکران مناسب آن ها برنامه‌ریزی و به گونه‌ای عمل کنیم که هر دو دسته بتوانند ارتباط حداکثری با مخاطبان خود برقرار کنند .واضح است که تا وقتی فکری برای دیده شدن فیلم کودک و نوجوان در جایگاه ویژه خودش نشود ، اوضاع بر همین منوال پیش می‌رود و صرفاً هر سال جشنواره برگزار می شود .چند فیلم هم به نمایش درمی‌آیند و بدون پیگیری سرنوشت اکران این آثار منتظر می‌مانیم تا سال دیگر و تولید چند فیلم به انگیزه شرکت در جشنواره کودک و نوجوان . انگار نه انگار که در دورانی ،پرفروش ترین فیلم های سینمای ایران فیلم های کودک و نوجوان بودند و فعالان این عرصه در سینمای ایران جریان سازبوده اند.