/ سید محمد سلیمانی /
امید نجوان، روزنامه‌نگار و منتقد باتجربه سینمای ایران که از سال 1378 در کنار فعالیت مطبوعاتی به کارگردانی فیلم مستند هم می پردازد ، در تازه ترین تجربه اش در عرصه مستندسازی به سراغ یکی از موضوعات مغفول مانده در عرصه سینمای ایران رفته است. او که سال هاست با کمترین امکانات و تلاش فراوان ، موانع تولید مستند های مورد علاقه اش را از پیش رو برمی دارد، این بار با تکیه بر گفتگویی قدیمی که خود با شادروان ساموئل خاچیکیان کارگردان برجسته تاریخ سینمای ایران انجام داده و با استفاده از تصاویر آرشیوی و بخش‌هایی از آثار فیلمساز، مستندی کامل و تحسین برانگیز درباره کارگردان کمتر شناخته شده سینمای ایران ساخته است .
شاید استفاده از عبارت «کمتر شناخته شده »برای کارگردانی با ویژگی های ساموئل خاچیکیان قدری عجیب به نظر برسد ولی واقعیت این است که سوای از کتاب و مقالاتی که تاکنون درباره کارگردان صاحب سبک سینمای ایران به چاپ رسیده ، این اولین بار است که سینمای خاچیکیان در قالب مستندی خوش ساخت و فکر شده به علاقه مندان سینما و به ویژه نسل جوان معرفی می شود. تا پیش از تماشای مستند « ساموئل خاچیکیان ، یک گفتگو » در جشنواره سینماحقیقت نگران بودم که امید نجوان با تکیه بر گفتگویی صوتی ، نتوانسته باشد از ساختار مستندهای ژورنالیستی و گفت و گو محور فاصله بگیرد ولی پس از تماشای اثر دریافتم که خود نجوان به عنوان منتقدی با تجربه ، ابتدا به فرم درستی برای ساختن مستندی درباره خاچیکیان رسیده و بعد مستندش را جلوی دوربین برده است.
فصل بندی سینمای خاچیکیان در متن چنین مستندی می‌توانست محصول کار را به مقالات سینمایی مطبوعات نزدیک کند ولی زمانی که مستندساز پس از اولین عنوان و سر فصل در تبیین ساختار سینمای خاچیکیان ، به سراغ صحنه هایی از آثار فیلمساز و گفتگو با همکاران سینماگرش و منتقدان در کنار بهره گیری از صدای خاچیکیان می‌رود ، «ساموئل…» سر و شکل مستندی واقعی و تاثیرگذار را پیدا می‌کند .
نجوان در این مستند از گفتگوی صوتی با خاچیکیان صرفاً به عنوان مدخلی برای ورود به دنیای تصویر و مونتاژ در سینمای کوچکیان بهره می‌گیرد . ژورنالیسم در « ساموئل خاچیکیان ، یک گفت و گو» فقط بستری است برای بیان همه آن چیزهایی که در سینمای خاچیکیان وجود دارد و گویی هر کدام با صدای او و تصاویر و شیوه مستند سازی نجوان جداگانه روایت و تبیین می شود. فیلم ساز از ابزار سینمای مستند استفاده می کند تا از دنیای ژورنالیسم فاصله بگیرد و به سینمایی که خاچیکیان خالقش بود ، نزدیک شود و اتفاقاً ضرباهنگ تدوین این اثر هم به گونه‌ای انتخاب شده که با سینمای خاچیکیان همخوانی داشته باشد .
آنچه که به مستند ساموئل خاچیکیان یک گفتگو در مقایسه با آثار پرتره گونه مشابه تمایز می بخشد اشراف کامل مستندساز به واقعیت های زندگی و سبک فیلمسازی خاچیکیان است .در این گونه از مستندها زمانی که مستندساز پژوهش را جدی نگرفته باشد و صرفاً با نگاهی ذوق زده و روشی فکر نشده و شتابناک به سراغ موضوع رفته باشد ، ساختار سست و لرزان اثری که تولید شده ولی رتوش نشده راهی پرده سینما شده خیلی زود خودش را به مخاطبان جدی تر سینمای مستند نشان می‌دهد .
مستند ساز هر جا که احساس کرده برای معرفی بهتر سینمای خاچیکیان باید از سخنان سینماگران بهره بگیرد ، به سراغ گفت و گو با ایشان می رود ولی همچنان که پیش از این نیز گفته شد ، تا جایی از این شیوه بهره می‌گیرد که مستند خاچیکیان در رده مستند های گفت و گو محور قرار نگیرد . چرا که بستر اصلی اثر، گفتگوی صوتی نجوان با خاچیکیان است و به دلایلی کاملا موجه نخواسته این گفت و گوی اصلی و پایه تحت‌الشعاع گفتگو های متعدد دیگر قرار گیرد .
«ساموئل خاچیکیان ، یک گفتگو » می تواند در کارنامه مستندسازی نجوان به عنوان یک نقطه عطف ، آغاز گر دوره جدید فعالیت مستندسازی او باشد با این شرط که او بتواند باز هم اشراف کامل خود را بر موضوعی که انتخاب می کند حفظ کرده و همانند مستندی که از او در جشنواره امسال دیدیم برای پژوهش بیش از هر چیز دیگری اهمیت قائل شود .می ماند مشکلات ریز و درشت پیدا کردن تهیه کننده و گردهم آوردن عوامل که مبتلا به اغلب مستندسازان مستقلی است که می خواهند موضوع مورد علاقه شان را در عرصه سینمای مستند ، مطابق آنچه که به آن عقیده دارند جلوی دوربین ببرند.