فیلم مستند « ساموئل خاچیکیان ؛ یک گفت و گو » ساخته امید نجوان روزنامه نگار ، منتقد و مستند ساز امروز دوشنبه ساعت 18 در پردیس چارسو خانه پانزدهمین جشنواره سینما حقیقت برای اهالی رسانه و مستند سازان به نمایش در می آید. به همین مناسبت یادداشت شادی حاجی مشهدی را در باره این فیلم که پیش بینی می شود یکی از پر مخاطب ترین فیلم های جشنواره امسال باشد به نقل از سایت جشنواره باز نشر می کنیم. یاد آور می شود که عموم علاقه مندان می توانند این فیلم مستند را امروز در بخش نمایش عمومی «هاشور» و چهارشنبه ساعت 16 در موزه سینما تماشا کنند.
***
با استفاده از یک گفت و گوی مفصل و پردامنه با ساموئل خاچیکیان، امید نجوان، با تجربه سال ها نویسندگی و نگارش نقد فیلم و فعالیت در رسانه‌ها و مطبوعات، این بار دست به تهیه و ساخت مستند بلندی زده که بی تردید می‌تواند برای بسیاری از سینما دوستانی که با بخش های نظری و دیدگاه های فرهنگی هنری این نویسنده و کارگردان موفق و پیشگام سینمای ایران، آشنایی چندانی نداشته اند، حاوی اطلاعات تازه و ارزنده یی باشد.
نخستین بار گفت وگو با زنده‌یاد خاچیکیان در سال 1377 و به قصد انتشار در قالب مجموعه مطالبی درباره‌ی شیوه‌های مختلف کارگردانی انجام و همان‌سال در کتاب سال مجله‌ی «فیلم» منتشر شد. در مستند پیش رو، استفاده از صدای مرحوم خاچیکیان به همراه تهیه مستنداتی برای مصور کردن آن، به یک فیلم جالب برای آموختن کارگردانی از زبان یک فیلمساز مهم نسل اول سینمای ایران بدل شده است.
خاچیکیان از جمله کارگردانانی است که در مقایسه با بسیاری فیلمسازان زمانه خود، پیشگام و خلاق بوده است. در این مستند نیز فرصت دوباره‌یی پیش می آید تا بیننده، برخی از تیزرهای مربوط به اعلان نمایش فیلم ها – چیزی که در آن سال ها به‌عنوان برنامه آینده، پیش از نمایش فیلم در سینماها نشان داده می شد- را مثل تورق یک کتاب مصور قدیمی، دوباره مرور کند. فیلمبرداری این مستند را بابک بذرافشان انجام داده و تدوین را هم خود نجوان به سرانجام رسانده است. نجوان درباره این فیلمساز با بسیاری از سینماگران معاصر گفت و گو می‌کند.
همه کسانی که در این مستند از نوع نگاه و سبک کار خاچیکیان حرف زده اند (هوشنگ گلمکانی، نظام الدین کیایی، حسن شریفی، مسعود کیمیایی و...) به اتفاق اعتقاد دارند که خاچیکیان کارگردانی نواندیش و صاحب سبک بوده که در دوران حرفه ای خود نیز مثل یک هنرمند آوانگارد عمل می‌کرد.
در این مستند همچنین با مرور بخش هایی از آثار این کارگردان درمی یابیم که تلاش او مثلا برای ایجاد فضاهای رعب انگیز، که اغلب با استفاده از نورپردازی های غیر معمول و اغراق در فضاسازی صورت می گرفت، بیشتر موید این نکته است که این فیلمساز از چارچوب کلیشه های رایج و معمول در انتقال لحن برای فیلم ها فراتر رفته بود. خاچیکیان در اکثر کارهایش (از فریاد نیمه شب گرفته تا چهار راه حوادث و یک قدم تا مرگ، ضربت یا دلهره و توفان در شعر ما و …) همواره کوشیده تا از طریق فضا سازی های اغراق آمیز، واقعیت را با سویه هایی تازه بازنمایی کند و اعتقاد داشت، اغراق در این فضاسازی ها به تحرک و تصویرسازی بهتر در صحنه پردازی ها مُنجر می شود.
در این مستند و با تکیه بر همان گفت و گوی پیشین، در می یابیم که او در ساخت فضاهای ذهنی فیلمی مثل شب نشینی در جهنم، با استفاده از امکانات بسیار محدود دهه‌های گذشته دست به ابتکاری نو زده و برای ساخت یک اثر کمدی نیز تلاشی جدی داشته است. خاچیکیان با گشاده رویی و به احترام “موشق سروری” که در ابتدا، کار ساخت این فیلم را بر عهده گرفته بود ولی در عمل با مشکلات زیادی رو به رو شده بود، از او به عنوان کارگردان این فیلم نام برده است.
گواهي مسعود کیمیایی مبنی بر استفاده فراوان از تجربه های ارزنده خاچیکیان، با توجه به عنوان دستیاری کارگردان، نشانگر این واقعیت است که خاچیکیان؛ حتی در نخستین کارهایش هم برای استفاده از نورپردازی و کاربرد مناسب دوربین یا استفاده از پتانسیل‌های لوکیشن فیلمبرداری، اصرار می ورزید.
جالب تر اینکه در این مستند بخش‌هایی از حرف‌های زنده‌یاد خاچیکیان را که بنا به دلایلی در گفت‌وگوی مطبوعاتی منتشر نشده بود، می شنویم و در حقیقت بخشی از صداهایی که از مرحوم خاچیکیان در این فیلم شنیده می‌شود، گفته‌هایی است که تا کنون منتشر نشده و می‌توان گفت برای نخستین‌بار در این فیلم فرصت عرضه و ارائه به مخاطب را پیدا کرده است.