نشست تخصصی «ظرفیتهای شهر در فیلمنامهنویسی» با حضور جابر قاسمعلی فیلمنامهنویس، سهشنبه ۲۰ آبان ۱۴۰۴ از ساعت ۱۵ تا ۱۶ در سالن ۱۲ پردیس ملت برگزار شد.
به گزارش جهان سینما به نقل از ستاد اطلاعرسانی و ارتباطات نهمین جشنواره فیلم شهر، نخستین نشست تخصصی روز دوم نهمین جشنواره بینالمللی فیلم شهر با موضوع «ظرفیتهای شهر در فیلمنامهنویسی» ظهر سهشنبه ۲۰ آبانماه ۱۴۰۴ در سالن شماره ۱۲ پردیس سینمایی ملت برگزار شد. در این نشست، جابر قاسمعلی، نویسنده و منتقد سینما، با نگاهی تحلیلی به نقش شهر در ساختار روایی فیلمها پرداخت و از شهر بهعنوان «شخصیتی مستقل» در فیلمنامه یاد کرد.
قاسمعلی در ابتدای سخنان خود، شهر را پدیدهای مدرن دانست که برخلاف روستا، محصول جامعه صنعتی است. او با اشاره به تفاوتهای طبقاتی میان روستا و شهر، تأکید کرد که شهر نهتنها بستر زیستی متفاوتی دارد، بلکه در هنر سینما نیز بر ساختار فیلمنامه تأثیرگذار است. به گفته او، در جهان پیش از انقلاب صنعتی، فیلمنامهها عمدتاً کلاسیک و سهپردهای و قهرمانمحور بودند اما شهر با ورود به جهان مدرن، شخصیت را جایگزین قهرمان کرده و روایت را به سمت کشمکشهای درونی سوق داده است.
او افزود: در شهر، شخصیتهایی داریم که ممکن است رفتارهای ناپسند داشته باشند، اما همین پیچیدگی اخلاقی، امکان تازهای برای فیلمنامهنویسی فراهم میکند. برخلاف ساختارهای کلاسیک، شهر به ما زاویه دید میدهد، نه الزام به تغییر آن. این ویژگی، شیوه روایت را نیز دگرگون میسازد.
قاسمعلی با اشاره به فیلم «گزارش» ساخته عباس کیارستمی، آن را نمونهای موفق از سینمای شهری دانست که در آن قهرمان وجود ندارد، بلکه شخصیتها در دل جامعهای در حال پوستاندازی روایت میشوند. او تأکید کرد که شهر، با تنوع انسانی و اجتماعی خود، ظرفیت بالایی برای پیشبرد داستان دارد و نویسنده باید شیوه مواجهه خود با این فضا را بازتعریف کند.
در ادامه، او به تفاوت نگاه فیلمسازان ایرانی به شهر پرداخت و نمونههایی از این رویکردها را برشمرد: شهر در آثار اصغر فرهادی فضایی است برای جستوجوی حقیقت اما حقیقت در این فضا پنهان میشود. شخصیتهای او درگیر روابط پیچیده، قضاوتهای اخلاقی و تضادهای درونیاند. شهر در اینجا بستری است برای بحرانهای اخلاقی و اجتماعی که قهرمان ندارد، بلکه انسانهایی خاکستری دارد.
وی با اشاره به جایگاه شهر در آثار مسعود کیمیایی گفت: شهر در سینمای کیمیایی، صحنهای برای عدالتخواهی است. قهرمانهای او اغلب در دل شهر با فساد، تباهی یا خیانت میجنگند. کیمیایی به شهر بهعنوان میدان نبرد نگاه میکند؛ جایی که قهرمان هنوز زنده است و برای ارزشها میجنگد.
قاسمعلی درخصوص آثار بهرام بیضایی توصیح داد: شهر در آثار بیضایی، محل تقابل سنت و مدرنیته است. شخصیتهای او در جستوجوی هویتاند؛ از «کلاغ» تا «وقتی همه خوابیم»، شهر همواره بستری برای بحران هویتی است. بیضایی با نگاهی اسطورهای و تاریخی، شهر را به صحنهای برای بازخوانی ریشهها و گسستها تبدیل میکند.
وی درباره آثار داریوش مهرجویی توضیح داد: در سینمای مهرجویی، شهر فضایی خانوادگی دارد. زنان در آثار او، بهویژه در فیلمهایی چون «سارا»، «لیلا» و «پری»، در تلاشاند تا آرامش را در دل شهر حفظ کنند، اما مدرنیته اغلب بهعنوان نیرویی مخرب، بنیان خانواده را تهدید میکند. شهر در اینجا نهتنها مکان، بلکه منبع بحران است.
فیلمنامهنویس با اشاره به آثار فرزاد مؤتمن گفت: مؤتمن با الهام از سینمای مدرن اروپا، بهویژه ژانلوک گدار، شهر را فضایی برای پرسهزنی و کشف میبیند. در فیلمهایی چون «شبهای روشن» یا «سایه روشن»، شهر بهمثابه ذهن شخصیتها عمل میکند و پر از پیچوخم، سکوت، و مواجهههای ناگهانی است.
قاسمعلی در پایان تأکید کرد که شهر در جهان پستمدرن، نهتنها بستر روایت، بلکه خودِ روایت است. معماری، نقاشی و بازگشت عناصر داستانی در این فضا، به فیلمنامهنویسی معنا و فرم تازهای میبخشند. شهر، با تمام پیچیدگیهایش، ظرفیتی بیپایان برای روایتهای متنوع دارد؛ ظرفیتی که هر نویسنده و فیلمساز، بسته به جهانبینی خود، میتواند آن را به شیوهای منحصربهفرد به تصویر بکشد.
نهمین جشنواره بینالمللی فیلم شهر به دبیری مریم پیرکاری، از ۱۹ تا ۲۱ آبان 1404 در پردیس سینمایی ملت در حال برگزاری است و مراسم اختتامیه آن پنجشنبه 22 آبان 1404 در مرکز همایشهای برج میلاد برگزار خواهد شد.